|
't Egyptisch Arabisch is 't Arabisch dialek daan wel de variëteit die in Egypte weurt gesproke, in 't bezunder Oonder-Egypte, dat wèlt zègke aon d'n oonderluip vaan de Nijl en de Nijldelta. 't Dialek is oontstande nao de Arabische vereuvering vaan 't land, vaanoet de toen nui gestiechde hoofstad Caïro. D'n algemein gebrukeleke naom Egyptisch (Arabisch) is get misleiend, umtot in 't land ouch nog aander soorte Arabisch weure gesproke; daorentege sprik de mierderheid vaan de 80 mieljoen Egyptenere wel zjus dees variant. Daobij dreug de taol vaan Oonder-Egypte ouch väöl mie prestiesj: allewel tot hei, wie euveral in d'n Arabische wereld, 't Modern Standaardarabisch veur formeel communicatie weurt gebruuk, vint 't Egyptisch wij touwpassing in romans, films, tillevisieseries en aander media. Umtot die media tot wied euver de grenze populair zien, weurt 't Egyptisch dialek in groete deile vaan de Arabische wereld verstande. De ISO 639-3-code vaan de taol is arz. Plaotsbestumming Arabische dialekte. 't (Oonder-)Egyptisch is oranje, 't Bove-Egyptisch vermieljoen. Plaots binne de Arabische dialekte De belaankriekste, of entans fundamenteelste verdeiling vaan de Arabische dialekte löp nao sociologische sjeislijne. Al in de veurislamitischen tied waore de Aajdnoordarabische dialekte verdeild in bedoeïnedialekte en gevestegde dialekte. Die lèste waore weer wijer oonderverdeild in steideleke dialekte en plattelandsdialekte. Steidelek Arabisch huurt me in versjèllende stei in de Arabische wereld, zoe ouch in Caïro. Umtot 't Egyptisch Arabisch in dees stad is oontstande en vaan dao-oet euver gans 't noorde is verspreid, is gans 't Egyptisch Arabisch feitelek e 'stads'dialek (in tegestèlling tot beveurbeeld Palestina, boe de boere e wezelek aander dialek praote es de Jeruzalemiete). E dudelek stads kinmerk is de Egyptische oetspraok vaan de q, zuug oonder. Umtot sinds de Arabisch expansie twelf tot daartien iewe zien vergaange, zien intösse ouch dudeleke geografische versjèlle oontstande. Deils goond die trök op substraottaole die hei woorte gesproke ietot 't Arabisch ze vervóng (beveurbeeld Koptisch in Oonder-Egypte). Egyptisch Arabisch weurt gerekend tot de Centraol-Arabische dialekte, aon de weskant umgeve door de Maghrebijns-Arabische dialekte, aon d'n ooskant (in Egyptisch spraokgebruuk: de Masjrieq) door versjèllende Oos-Arabische dialekte. De Egyptische oetspraok vaan de g versjèlt vaan zoewel de westeleke es de oosteleke Arabische variante en tuint dudelek de gans eige oontwikkeling vaan de taol in 't Nijldal. Aander soorte Arabisch in Egypte Wie al e paar kier opgemerk sprik me dit Egyptisch Arabisch veural in d'n oonderluip en delta vaan de Nijl. Wijer stroumop, in Bove-Egypte, huurt me 't Saïdisch Arabisch. Dees dialekgróp heet väöl gemein mèt 't Egyptisch Arabisch, meh is vaan oersprunk e bedoeïnedialek (en gei stadsdialek) en vertuint ouch sterke verwantsjap mèt 't Soedanees Arabisch. In de weuste weure weer gans aander dialekte gesproke. Oostelek vaan 't Nijldal (riechting de Roej Zie en in de Sinaï) huurt me 't Bedawisch Arabisch, verwant aon of oonderdeil vaan 't Levantijns Arabisch (de Arabische dialekte vaan Israël, de Palestijnse gebeje en Libanon). Die lui zien bedoeïne en hun taol is dao ouch nao. De bedoeïne vaan de Egyptische Sahara weure ouch Bedawi's geneump, meh hun dialek is in feite Lybisch en daomèt Maghrebijns. Intern variatie Ouch binne Oonder-Egypte liet ziech variatie aonwieze, al zien de versjèlle veural 'n kwestie vaan accent. De norm is de taol vaan Caïro; de havestei Alexandrië en Port Saïd höbbe beveurbeeld hun eige dialekte, die mie door aander (Europese) taole zien beïnvlood es 't achterland. Ethnologue sprik vaan drei dialekte: neve Caïreens geit 't um Noord-Delta-Arabisch en Zuid-Middedelta-Arabisch.[1] Historie Nao e paar iewe waor gans Oonder-Egypte Arabischtaoleg en bleef 't Koptisch allein es kèrktaol euver. Heivaan getuug dees twietaolege inscriptie op 'n kèrk in Caïro: bove Koptisch, oonder Arabisch. Allewel tot de bevolking vaan de Roej Ziekös en de Sinaï zeker al veur de zevenden iew mèt 't Arabisch in contak waor gekoume, liet me de historie vaan 't Egyptisch Arabisch beginne bij d'n inval vaan de Arabiere roond 639. Al gaw stiechde de nui machhöbbers de stad Foestaat, die later opgóng in Caïro (in d'n tienden iew kort daoneve gestiech). De bevolking gaof häör Koptische taol neet direk op; 't heet zeker drei iewe gedoord ietot 't Arabisch vaan Foestaat ziech euver gans Oonder-Egypte had verspreid. Dit kin väöl laanger höbbe gedoord; in Bove-Egypte bleef de taol zelfs tot in de zeventienden iew in alledaogs gebruuk. De huiege stand vaan zake verraojt, wie gezag, de steideleke aofkóms vaan de oersprunkeleke stiechters. Egypte en in 't bezunder Foestaat/Caïro droge e bezunder groet prestiesj in de Arabische wereld, zoetot 't land, oondaanks de neet gering contakte mèt aander len, e gans eige dialek kós oontwikkele. T'r vergelieking: de steideleke centra vaan de Levant en 't Midde-Ooste bleve ziech constant oonderein beïnvleuje en veurde innovaties door boevaan 't Egyptisch versjoend bleef. 't Ierste teksdocumint wat 't Egyptisch dialek documenteert is 'n woordelies vaan Joesoef al-Maghribi vaan roond 1600. In de negentienden iew naom de belaankstèlling veur de volkstaol touw, wie ziech in Egypte 't nationalisme oontwikkelde. Sommege pleitde zelf deveur 't Klassiek Arabisch mer gans te vervaange door 't Egyptisch dialek. Literatuur in de volkstaol versjeen in d'n twintegsten iew: zoe sjreef Mohammed Hoesain Haikal in 1913 ziene roman Hainab mèt Egyptisch dialoog. Nao d'n oorlog kaome zelfs beuk gans in de volkstaol oet. Neet edereine pleitde zoe sterk veur de Egyptisering vaan taol en cultuur; aonhengers vaan 't panarabisme, wat in deen tied sterk in opkoms waor, gebruukde väöl liever 't Standaardarabisch, um de einheid die dat kós smeie. Toch bleek de fictie in de volkstaol neet oet te reuje; door de cultureel dominantie vaan Egypte verspreide ziech dit werk euver gans d'n Arabische wereld. Egyptisch is heimèt nao 't Maltees 't mies geëmancipeerd dialek en ein vaan de wienege mèt 'n sjriftraditie. Wie bij mier dialekte die sterk vaan hun standaardtaol aofwieke weurt bij 't Egyptisch Arabisch dèkser de vraog gestèld of 't mesjiens gein apaarte taol is. In dit artikel is veur de nog ummer gebrukeleke benaodering gekoze en weurt 't es e dialek behandeld. Sjrifsysteem 't Egyptisch Arabisch weurt miestens gewoen in Arabische lètters gesjreve. Soms weurt evels 't Latiens alfabet te pas gebrach; dit deit me in de taolkunde um de klaanke/foneme perceis te kinne weergeve, meh ouch beveurbeeld in sms'kes en chatprogramma's. Klaanklier Consonante Inkel vaan de veurnaomste en beteikenisvolste kinmerke woorte heibove al oet de deuk gedoon. Wie gezag is de oetspraok vaan de q (Arabische lètter ق qāf) e sjibbolet in gans d'n Arabische wereld. De Egyptenere spreke häöm oet es 'ne glottisslaag ([ʔ]), wat wie gezag de gebrukeleke steideleke oetspraok is, tegeneuver [q] of [k] op 't platteland en beveurbeeld [g] bij de bedoeïene. 't Standaardarabisch kint ouch 'ne glottisslaag, d'n hamz; in 't Egyptisch Arabisch is dee evels, wie in de aander dialekte gooddeils verdwene (heer leef hoegoet aon 't woordbegin of tösse twie vocaole wijer). Nog väöl typischer veur 't Egyptisch is de oetspraok vaan de lètter ج ǧīm. In 't Aajd-Arabisch moot ze wie [gj] höbbe gekloonke; allewijl is evels [d͡ʒ] de mies veurgesjreve oetspraok. Ouch de variant [ʒ] kump väöl veur, zoewel in de Maghreb es in de Masjrieq. In Egypte is de klaank evels nao [g] gegaange, get boe-aon me 'nen Egypteneer euveral aon herkint. Op 't platteland kump hei en dao wel de oetspraok [ʒ] veur. E wijer kinmerk is tot de twie lètters ض ḍāl en ظ ẓāl samevalle. Dit waor in sommege Aajdarabische variante al zoe, en allewijl gief 't bekaans gei dialek mie boe dat neet gebäört. In 't Egyptisch zien bei lètters wie /zˤ/ goon klinke, ein vaan de twie meugeleke oetspraoke vaan de ẓāl. Ouch algemein (wat in väöl, zij 't neet alle, sedentair dialekte veurkump) is 't verdwijne vaan de interdaol klaanke /θ/ en /ð/, die in 't Egyptisch dialek tot /t/ resp. /d/ weure. Op de bovestoonde percesse vèlt wel get aof te dinge. De Standaardarabische qāf weurt dèks wel oetgesproke bij lienwäörd oet 't Klassiek Arabisch. Zoe zalle väöl Egyptenere zeker 'n [q] doen hure in e religieus woord wie Qor'ān. Ouch ḍāl en ẓāl weure soms oondersjeie um homonieme oeterein te hawwe. De Egyptenere hawwe evels wel consequent vas aon hun oetspraok vaan de ǧīm: ouch es ze Klassiek Arabisch of Modern Standaardarabisch spreke/opleze, spreke ze die lètter ummer es [g] oet. Wijers heet 't Egyptisch Arabisch hei en dao get klaanke opgeplits in emfatische en neet-emfatische variante, boe dat oersprunkelek neet 't geval waor. Dit rappeleert aon versjèllende aander soorte Arabisch in Afrika. De emfatische variante zien evels mer marginaol en trejje hoegoet bij oetzundering es zelfstendege foneme op. Tot slot kint 't Egyptisch Arabisch nog lienwäörd oet aander taole es 't Standaardarabisch, beveurbeeld 't Frans en 't Ingels. Die wäörd kinne klaanke bevatte wie [p], [v] en [ʒ]. Neet-gesjaolde Egyptenere kinne die vreem klaanke dèks neet oetspreke en make dao mesjiens [b], [f] resp. [ʃ] vaan. Alles bijein maak tot de Egyptisch-Arabische consonant-inventair (in 't dialek vaan de stad Caïro) zoe oetzuut: labiaole alveolaire palato- alveolaire palataole velaire uvulaire faryngaole glottaole gewoen emfatisch gewoen emfatisch nasaole m (mˤ) n plosieve stumloes p t tˤ k (q) ʔ stumhöbbend b (bˤ) d (dˤ) ɡ fricatieve stumloes f s sˤ ʃ x ħ h stumhöbbend (v) z zˤ (ʒ) ɣ ʕ tik/rolklaank ɾ~r (ɾˤ~rˤ) approximant l j w Vocaole 't Klassiek Arabisch (KA) en 't Modern Standaardarabisch (MSA) höbbe drei vocaole, /a/, /i/ en /u/, die in twie lengdes kinne veurkoume: kort en laank. Dit maakde zès vocaolfoneme; ze höbbe nog versjèllende allofone die veural te pas koume wienie de klinker volg op of veuraofgeit aon 'nen emfatische consonant. Wie de allermieste Arabische dialekte heet 't Egyptisch Arabisch de twie diftonge /aw/ en /aj/ (oersprunkelek valse diftonge, meh later zeker vleujender oetgesproke) oontwikkeld tot lang vocaole /e:/ en /o:/, zoetot de taol twie lang vocaole debij kraog. 'n Al eve algemein veraandering is d'n euvergaank vaan 'n moraïsche taol nao 'n mie accentgeboonde taol: lang vocaole kinne allein in beklemtoende syllabe optrejje, dewijl ze in 't KA en 't MSA euveral in 't woord kinne stoon. Aon väöl aander trends heet 't Egyptisch dialek evels neet mètgedoon. 't Versjèl tösse de oonbeklemtoende korte /i/ en /u/ is nog eve sterk wie in de klassieke taol (boe 't al aon 't vervage waor; 'nen trend dee ziech in väöl aander soorte Arabisch wiedgoond heet doorgezat). Vocaolreductie in 't Arabisch beperk ziech tot de geneumde verkorting vaan lang klinkers en elisie in zier klaankrieke wäörd. Sjwa-echtege vocaole huurt me allein epenthetisch (d.w.z. ingeveug); zoe'nen epenthetische klinker klink dèks es [e] of [ı]. Wijers vèlt op te merke tot de foneme /a/ en /a:/ ziech laankzaam in twie foneme opsplitse. Al-evel bestoon de korte en lang a in de mieste Arabische dialekte in twie (soms drei) versjèllende variante, [æ] in 'n liechkleurende umgeving en [ɑ] in 'n doonkerkleurende, meh aoventouw trejt [ɑ] ouch op in 'n liechkleurende umgeving. Dit gebäört 't mieste in lienwäörd, boe deze klaank de oersprunkeleke weerde beter benaodert es [æ], meh soms huurt me 't ouch in Arabische wäörd wie [mɑjjɑ] 'water'. Woordaccent 't Woordaccint of de klemtoen geit in 'n aontal gevalle nao achter in 't Egyptisch boe dat in 't Klassiek Arabisch en aander dialekte neet zoe is. De veurlèste syllaab (in wäörd mèt drei syllabe of mie) kin in dit land ouch de klemtoen krijge es 'r kort is, dewijl dat boete Egypte dèks neet geaccepteerd weurt. Zoe is me hei gewoen veur madrasa 'sjaol' te zègke, boe väöl aander Arabere 't op madrasa hawwe. Dees regele gelle ouch veur de Egyptische oetspraok vaan 't KA en MSA.[2] Grammair Zelfstendege en bijveugeleke naomwäörd Wie bekaaans alle dialekte is 't naomvalssysteem oet 't Klassiek Arabisch gans verdwene. De oetgeng -u, -i en -a (bij 't inkelvoud en gebroke miervoud) en de nunatie zien gans verdwene; 't Egyptisch Arabisch heet allein de pausaol vörm (aofgekapde vörm die in 't KA allein veur 'n spreekpaus optrejje) euvergehawwe. Bij gezón miervoude (miervoude die gevörmp weure door 'ne sumpelen oetgaank achter d'n inkelvoudsstam te plekke) en bij d'n dualis, boe in 't KA zelf bij de pausaol oetspraok versjèl in naomval te hure vèlt, is de nominatief-vörm verdwene en heet me de genitief/accustiefvörm behawwe. Wäörd in d'n dualis indege noe op -ēn (darsēn 'lèsse' oet KA darsayni; vergeet neet tot 't Egyptisch e monoftongiserend dialek is), in 't gezoond miervoud op -īn (muslimīn 'islamiete', 'moslims'). D'n accusatief is hei en dao bewoerd gebleve in versteinde oetdrökkinge wie شكراً šakran ('daanke'). 't Gebroke miervoud (boebij de miervoudsvörm weurt gemaak door op de wortel e gans aander woord te vörme) is evels wel bewoerd gebleve; zjus wie in 't KA is 't gebroke miervoud in 't EA regel en 't gezoond miervoud oetzundering. 't Kump evels wel veur tot e woord in 't EA 'n aander gebroke miervoud heet es in 't KA. Ragul 'maan' beveurbeeld krijg es miervoud rigāla 'maander', mèt 'ne (vrouweleken!) oetgaank -a dee dao in 't KA neet steit (riǧālun, pausaol riǧāl). Persoeneleke veurnaomwäörd Zjus wie 't KA heet 't EA allein echte persoeneleke veurnaomwäörd veur 't oonderwerp, die daobij dèks gebruuk hove weure umtot 't oonderwerp al in de werkwoordsvörm zit oetgedrök. (In 't Arabisch, ouch 't Egyptisch dialek, höbbe sommege zinne evels gei werkwoord; daan moot 't oonderwerp altied weure oetgedrök.) De persoeneleke veurnaomwäörd in aander grammiticaol functies zien enclitisch; ze trejje op es achterveugsele gehech aon de werkwoordsvörm, e naomwoord of e veurzètsel. 't Groetste versjèl mèt 't KA is tot 't EA de veurnaomwäörd veur d'n dualis heet laote valle. Wijers weurt in 't miervoud gei versjèl mie gemaak tösse mannelek en vrouwelek. Zoe blieve ach veurnaomwäörd euver: ierste persoen inkelvoud, twiede persoen inkelvoud mannelek en vrouwelek, daarde persoen inkelvoud mannelek en vrouwelek, ierste, twiede, daarde persoen miervoud. De opvallendste veraandering aon de vörm vaan de wäörd is tot 'n korte a in de ierste lèttergreep dèks door 'n i is vervaange. Naḥnu 'veer' is zoe veraanderd tot iḥna. Werkwäörd Bij werkwäörd zien dezelfde trends vas te stèlle die bove al veurbij zien gekoume. Dat wèlt zègke tot EA werkwäörd minder vörm höbbe en tot klaankevoluties, deils in dudeleke klaankwètte vas te lègke, de vörm höbbe veraanderd. 't KA werkwoord heet daartien versjèllende persoensvörm. In 't EA zien dat 'rs nog mer ach, dezelfde wie bij de persoeneleke veurnaomwäörd. Werkwäörd höbbe dus vief vörm in 't inkelvoud, drei in 't miervoud en geinen dualis. Es 't oonderwerp in d'n dualis steit, weurt 't miervoud gebruuk. Umtot - ouch bij werkwäörd - ummer de pausaol oetspraok weurt gevörmp en de korte indvocaole aofvalle, verdween al vreug 't versjèl tösse imperfectum (indicatief), subjunctief en apocopaot. Daonao heet me evels weer 'ne nuien indicatief gevörmp mèt 't veurveugsel bi-: yiktib 'tot heer sjrijf' (<KA yaktuba [subjunctief] daan wel yaktubu) > biyiktib 'heer sjrijf'. Ouch 't futurum weurt op zoe'n meneer gemaak, en wel mèt de prefix ḥa-: ḥayiktib 'heer zal sjrieve'. In 't KA woort dat mèt 't partikel sawfa oetgedrök. De verleien tied weurt nog ummer oetgedrök door 't perfectum katab 'heer sjreef' (KA kataba). Tot slot is ouch 't passief vaan de standaardtaol (gemaak volges 't sjema fuʕila (perfectum)/yufʕalu (imperfectum) oet de taol verdwene. Me gebruuk veur zoe'n beteikenis gemeinelek de VIIe werkwoordsklas. (Euveregens heet 't EA wel alle tien de gebrukeleke werkwoordsjema's min of mie behawwe.) 't Vocaolsjema vaan EA werkwäörd is wezelek aanders es in 't KA. In de klassieke taol waor de ierste vocaol in de stam (aofgezeen vaan de klassieke vörm) ummer 'n -a-. In 't EA is dat väöl minder 't geval. In 't imperfectum is die lètters miestens -i- (zoezjus al: yiktib tegeneuver yaktubu), in 't perfectum weurt 't 'n -i- es de typerende stamvocaol (de twiede) dat ouch is: KA fahima 'heer begreep' > EA fihim. Dit gecompleceerd verhaol kin me 't bèste samegevat zien in 'n tabel: katab 'sjrieve' tied/modus perfectum subjunctief presens futurum imperatief persoen inkelvoud miervoud inkelvoud miervoud inkelvoud miervoud inkelvoud miervoud inkelvoud miervoud 1e katab-t katab-na a-ktib ni-ktib ba-ktib bi-ni-ktib ḥa-ktib ḥa-ni-ktib 2nd mannelek katab-t katab-tu ti-ktib ti-ktib-u bi-ti-ktib bi-ti-ktib-u ḥa-ti-ktib ḥa-ti-ktib-u i-ktib i-ktib-u vrouwelek katab-ti ti-ktib-i bi-ti-ktib-i ḥa-ti-ktib-i i-ktib-i 3rd mannelek katab katab-u yi-ktib yi-ktib-u bi-yi-ktib bi-yi-ktib-u ḥa-yi-ktib ḥa-yi-ktib-u vrouwelek katab-it ti-ktib bi-ti-ktib ḥa-ti-ktib Opmerkinge Alle vocaole zien kort. De klemtoen vèlt wie bove aongegeve. In de westerse traditie vaan Arabische grammaire besteit 't woord 'presens' eigelek neet. Me zeet daoveur 'imperfectum'. Umtot de vörm die hei bedoeld is evels neet perceis dezelfde is wie 't klassiek imperfectum, weurt hei toch 'presens' gebruuk. Wie 't Klassiek Arabisch heet ouch 't Egyptisch Arabisch e groet aontal werkwäörd mèt bezunderhede in de verveuging. Zoe gief 't ouch hei de zwake wortelconsonante waw en ya, die in väöl gevalle spontaan verdwijne, veural es middeste consonant (hol werkwäörd). Umtot d'n hamz (de glottisslaag, zuug bove) in 't EA (en de aander dialekte) miestal oplos in zien umgeving, is ouch dat feitelek 'ne zwake wortelconsonant. Umtot de vörm wijer aofgeslete zien, gief 't e paar ech oonregelmaotege werkwäörd (die in 't KA eigelek koelek veurkoume, umtot 't gedraag vaan de wortelconsonante dao nog veurspeulbaar is). Soms heet 'ne korte vörm zjus lètters debij gekraoge: KA qif 'stop' (vaan waqafa; de zwake w verdwijnt oet d'n imperatief) is vervaange door EA uʔaf (boe de w wel weurt oetgedrök). Syntaxis Wie de mieste aander Arabische dialekte heet 't EA de klassieke woordorde VSO umgegoejd en priffereert 't SVO. Dat wèlt zègke tot neet mie 't werkwoord meh 't oonderwerp veuraon kump, daan pas de persoensvörm en daan 't lijend veurwerp. De woordvolgorde is dus wie in 't Limbörgs en de mieste aander modern Europese taole. Mie uniek veur 't Egyptisch evels is tot vraogwäörd aon 't ind vaan zin koume, dewijl alle aander soorte Arabisch en de Europese taole die wäörd aon 't begin zètte. Dit kin me touwsjrieve aon 't Koptisch substraot. 'ne Vraogzin wie Wienie is heer nao Egypte gegaange?, dee in 't Standaardarabisch klink wie متى ذهب إلى مصر؟ matā ḏahaba ʿilā miṣr, te analysere es 'wienie - heer-góng - nao - Egypte'. In 't EA weurt dat ṛāḥ maṣrə `imta 'heer-góng - (nao-)Egypte - wienie' (getranslitereerd in oetgebreid DIN, boebij <ṛ> veur de emfatische r steit en <ə> veur d'n epenthetische vocaol, dee neet per se wie 'ne sjwa klink). |
About us|Jobs|Help|Disclaimer|Advertising services|Contact us|Sign in|Website map|Search|
GMT+8, 2015-9-11 20:14 , Processed in 0.167519 second(s), 16 queries .
